Mere Hammond / Meretene Cooper - Ngāti Kahungungu
I whakatipu a Meretene i tetahi rohe iti, kāre tawhiti mai Wairoa, ko te ingoa ko Te Reinga. He kawai whakaheke no Kahungungu. Tekau āna Tungane/Tuahine , e rua ōna tuahine i mate i te whanautanga. Naianei ko mate katoa ōna tungane. E wha ngā tuahine kei te ora. I te wa e whakatipu a Meretene i whakatipu ia i te taha o ōna tipuna, ko tōna kuia no Te Reinga ko tōna koroua no Nga Puhi. I kuraina a Mere i Te Reinga Native School.
I noho a Mere me ōna tipuna(Tipoki whānau) i roto i tetahi Kāuta, he oneone te papa. Ko tētahi wahi o te whare he wahi moe ko tētahi atu wāhi he wāhi tunu kai. Kaore he karāhe mo ngā wini o te whare, he pēke hei kapi. kaore te whare o ōna tipuna e hikohiko.
Ko te awa o Mere te oranga o tōna iwi. Ka whakamahia hei wāhi horoi, hei wāhi wai inu, me te tunu kai. I tō rātou marae, ka kawe ngā pākete wai, mo te hū tikera, kaore he kiihini, kaore he hōro. I ngā wā tangihanga ka tunu ngā kai i ngā kainga, ka tao, ka mauria mai ngā kai i runga i te marae ātea, ka horainahia i runga i ngā tēpu.
Ngā tipuna o Mere i whangai etahi ō ōna uri. I te maramataka o te kuti hipi, ko ōna whaea kēke me ōna matua kēke, me ōna uri tuakana haere rātau katao ki te kuti hipi mo te roanga o ngā mārama. Noreira ka kī to ratou whare i te tamariki, mokopuna.
I whakatipu a Mere ā roto i te Haahi Ringatu ki a Mere ko tenei te ao Māori. Kaore ia i korero Māori. Hoi ano ko tōna ao he Māori. I tenei wā ko ōna pākeke ngā tangata korero i te reo.
I haere a Mere ki te kura kōtiro Māori o Hukarere. Ka mutu a Mere i te kura ka hiahia ia ki te haerere mo te wa paku. Ko tōna haerere i tae ia ki te waipounamu. Tau ana, ka noho ki Te Whanganui a Tara. Ka timata Mere i tōna akoranga i te hohipera o Porirua.
E tino harikoa a Mere, kai te haere ia hei neehi, engari ko ngā mahi kei mua i a ia he uaua, ko te panui pukapuka tētahi. Ko tana hiahia ki te haere ki te mataki pikitia, me te haere haututu. Kaore te akoranga he pai. He nui ngā neehi o te hohipera o Porirua hei awhina hei tautoki kia piki ia I tea o neehi. No wāhi ke ratou o Aotearoa, no Tūranganui, no Kirikiriroa, No Taihape. Ko te akoranga o ngā neehi i enei Ra, he tino rereke ki ngā wa o Mere. Mōata to oho mo ōu karahe, ka parakuihi koe, ka haere koe ki te mahi. Ōrite ki ngā ahiahi, engari ka mutu ōu karahe ka haere koe ki te moe, ētahi ka haere ki te mahi.
Tētahi o ngā akonga a Mere ki te mātaki i te tākuta e momotu i te tūpapaku. Ka tu takariri tētahi o āna hoa ki te tākuta. Nāna i tanohia tētahi o āna whēkau, kaore ia i whakahoki, ka whakahāwea te tākuta i tōna hoa. Āhua awangawanga a Mere me te pouri hoki na te mea kaore ia e kaha ana ki korero pera i tana hoa.
I korero a Mere mo ētahi ōna mahi me tangata whaiora i pehea tana urutanga me te whakamahia i tōna ao Māori. Hei tāpiri atu ngā taonga tuku iho mai ngā tipuna mo te ora o tangata whaiora. Engari i pa mai te uaua o te pūnaha kia Māori, kaore he pai, ko te raru, kaore a Mere e mohio, me pehea te whakatika.
I korero a Mere, kua mau te wairua o te korero me ngā tangata whaiora te whakamahia? Ko te korero ō Mere kaore ano kia kitea, kaore ano kia mau. Kī ana a Mere, te ahurea o te ao Māori he tino ataahua kei te tarai tatou kia uru ki ngā wahi mahi, kaore ano kia mau. Kua uru ngā kaumatua hei awhi, hei whakakii i ngā whawharua, engari! Kaore ano kia tau. No reira ka korero a Mere mo te wa ka whakautu te tangata whaiora ki te reo mo tōna tino pai, me te whānau e rata mai ratou ki te ao Māori kei roto i tenei whare ora. Nga whakaaro o Mere ko te reo Māori te rongoa mo te iwi Māori.
Etahi o ngā tamariki mau i te mate hinengaro tutahi kei a ratou te reo he arataki rereke. Ka kitea ratou te kaha haere mai te whakama ki roto i a ratou. Kei te marama ratou ki te reo, me te marama o te wairua o te reo Māori me tōna oranga. I ngā wa o mua i reira ngā tohunga i whakamahi, inaianei kaore i te mahi ngā ahuatanga o te ora. Ko te reo Māori te oranga, ko te wairua kei te korero ki te wairua o te tangata. Ka huri to tatou iwi ki te wāhi tau tika, kia ora ai to ratou hinengaro.
I roto I te whakaruruhau ahurea ka ariā a Mere mo Irihapeti Ramsden rāua ko Mason Durie, na rāua i whakāirohia ngā mahi Māori mo te ao Māori i roto i te Hauora. Ahakoa kei te taumaha te haerenga me kaha tatou ki te tautoko kei ngaro. Ko te whakapono a Mere i tu te whare tapawha he tahi tau ki muri, ka tu Te Kaunihera o ngā Neehi Māori. Ara he roopu mo ngā tangata. Ko to ratou wawata, kei te pumau ki ngā tangi o te iwi Māori. I ngā wa o mua e kaha ana te Kaunihera he ihi to ratou kia kaua e tākiri. He tino kaha ratou, hei whakaaro nui me te kauhau mo te houora Māori.